การออกแบบและจัดทำแผนจัดการเรียนรู้

"สวัสดีครับ เรื่องการออกแบบและจัดทำแผนจัดการเรียนรู้ คุณเลือกเรียนรู้ด้วยตนเอง ดังนั้น สามารถเลื่อนเมาส์อ่านและทำความเข้าใจเนื้อหาสาระได้ตามสะดวกได้เลยครับ หรือหากต้องการให้ Luca ช่วยอธิบายในหัวข้อใดก็คลิกฟังเสียง Luca ที่ด้านล่างของแต่ละหัวข้อนั้นได้เลยครับ และเมื่อจบเนื้อหาแล้วอย่าลืมวัดค่าพลังการเรียนรู้เพื่อเก็บคะแนนด้วยนะครับ (โดยเมื่อกดปุ่ม Back กลับไปยังหน้าหลักของบทเรียนจะมีรายการให้เลือกทำแบบทดสอบหลังเรียนครับ)"

แนวทางการวางแผนเพื่อออกแบบการจัดการเรียนรู้และจัดทำกำหนดการสอน
   การวางแผนการจัดการเรียนรู้สามารถทำได้ 2 แนวทาง คือ การวางแผนระยะยาวและระยะสั้น ดังนี้
1. การวางแผนระยะยาว หมายถึง  การวางแผนการสอนที่ยึดหน่วยการเรียนรู้ ครอบคลุมเนื้อหาสาระค่อนข้างกว้างและต้องใช้เวลาในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนเป็นเวลานาน เช่น ตลอดภาคเรียน ซึ่งจะเรียกว่ากำหนดการสอน และถือเป็นการเตรียมการสอนล่วงหน้าของผู้สอนในระยะยาวสำหรับวิชาใดวิชาหนึ่ง โดยกำหนดเนื้อหาสาระที่จะต้องดำเนินการสอนในระยะเวลาต่าง ๆ เช่น กำหนดการสอนตลอดทั้งปี ตลอดภาคเรียน ดังนั้น กำหนดการสอนจึงอาจแบ่งได้เป็น 3 แบบ คือ
1) กำหนดการสอนแบบรายปี
2) กำหนดการสอนแบบรายภาคเรียน
3) กำหนดการสอนแบบรายสัปดาห์
    โดยการจัดทำกำหนดการสอนต้องคำนึงถึงกำหนดวันเปิดและปิดภาคเรียน วันหยุด วันสำคัญต่าง ๆ หรือการหยุดเรียนในวันที่มีกิจกรรมพิเศษ ตลอดจนกำหนดวันสอบย่อย สอบปลายภาคเรียน กำหนดการสอนจึงเปรียบเสมือนเป็นการกำหนดตารางเวลาสำหรับดำเนินการสอนของครูที่กำหนดเวลาและเนื้อหาสาระที่สอดคล้องสัมพันธ์กันอย่างเหมาะสม โดยกำหนดว่าเรื่องใดตอนใดต้องสอนก่อนหรือหลัง ใช้เวลาแต่ละเรื่องมากหรือน้อยเท่าใด ใช้โปรแกรมหรือแอปพลิเคชั่นใดในการจัดการเรียนรู้ ใช้สื่อและแหล่งทรัพยากรในการเรียนรู้ใดบ้าง จัดการเรียนรู้ด้วยแนวทางตามนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการอย่างไร เช่น จัดในห้องเรียนปกติของสถานศึกษา (Onsite) เรียนผ่านช่องทางออนไลน์ (Online) เรียนผ่านการถ่ายทอดหรือทางดิจิทัลทีวี (On Air) เรียนผ่านการใช้งานโปรแกรมสำเร็จรูปหรือแอปพลิเคชั่นต่าง ๆ (On Demand) หรือจัดส่งชุดแบบเรียน ใบงาน แบบฝึกหัดและสื่อการเรียนไปให้ผู้เรียนที่บ้านทางไปรษณีย์ (On Hand)
    นอกจากนี้ยังสามารถเลือกใช้แนวทางจัดการเรียนรู้แบบผสมผสาน (Blended Learning/Hybrid Learning) ทั้งการผสมผสานด้วยแนวทางตามนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการและการผสมผสานผ่านสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ทางคลาวด์คอมพิวเตอร์ (On Cloud) ซึ่งจะช่วยให้ผู้สอนสามารถจัดกิจกรรมได้ตามที่กำหนด การจัดทำกำหนดการสอนจะทำเป็นแบบรายปี แบบรายภาคเรียนหรือแบบรายสัปดาห์ก็สามารถจัดทำร่วมกันได้ โดยจัดทำได้ตามความเหมาะสมที่ผู้สอนพิจารณาเห็นสมควร 

หลักการจัดทำกำหนดการสอน
    ครูผู้สอนควรจะต้องศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับหลักสูตร มาตรฐานการเรียนรู้และตัวชี้วัดในแต่ละระดับช่วงชั้น คุณลักษณะอันพึงประสงค์ ทักษะการรู้ใช้ดิจิทัล (Digital Literacy) และข้อมูลสำคัญที่เกี่ยวข้องในการพัฒนาผู้เรียน ดังนั้น การทำกำหนดการสอนมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้ผู้สอนกำหนดแนวทางในการสอนได้ระยะยาวตลอดทั้งปี หรือตลอดภาคการศึกษาว่าจะสอนอย่างไรให้เนื้อหากับเวลาของการสอนสอดคล้องสัมพันธ์กัน และในการจัดทำกำหนดการสอนนั้นสามารถทำได้โดย
1. คณะหรือกลุ่มผู้สอนที่สอนในระดับเดียวกันมาร่วมกันพิจารณาเพื่อจัดทำ
2. ช่วยกันสำรวจจำนวนคาบที่จะใช้ในการสอนแต่ละส่วนว่าเหมาะสมหรือไม่
3. นำหัวข้อหลักและหัวข้อย่อยมากำหนด โดยจัดให้สัมพันธ์กับเวลาหรือจำนวนคาบที่ใช้สอน และพิจารณาอย่างละเอียดถี่ถ้วน
4. พิจารณาจำนวนคาบหรือเวลาในแต่ละสัปดาห์ของแต่ละวิชาให้มีสัดส่วนที่เหมาะสมระหว่างเนื้อหากับเวลาเรียนในแต่ละหัวข้อ

รูปแบบของแผนการจัดการเรียนรู้

     รูปแบบของการเขียนแผนการจัดการเรียนรู้สามารถแบ่งได้เป็น 2 รูปแบบ คือ
      1) แบบเรียงหัวข้อ เป็นการเขียนเรียงลำดับตามหัวข้อที่กำหนดไว้ก่อนหลัง โดยไม่ต้องทำตาราง รูปแบบนี้มีข้อดี คือ สะดวกต่อการเขียนเพราะไม่เสียเวลาในการสร้างตารางเขียนได้ง่าย กระชับ แต่มีข้อจำกัด คือ ยากต่อการตรวจดูความสอดคล้องสัมพันธ์กันของแต่ละหัวข้อ โดยเป็นการเขียนเรียงกันไปตามหัวข้อต่าง ๆ และ
      2) แบบกึ่งหัวข้อกึ่งตาราง รูปแบบนี้เป็นแบบที่แสดงให้เห็นเป็นช่องๆ ตามลำดับก่อนหลัง ซึ่งเป็นรูปแบบที่ผู้ออกแบบการสอนจะต้องสร้างตารางเพื่อให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เนื้อเรื่อง กิจกรรมการเรียนการสอน สื่อการเรียน การประเมินผล และหมายเหตุ โดยส่วนที่เขียนเรียงหัวข้อ ได้แก่ ชื่อวิชาและระดับชั้น ชื่อหน่วย ชื่อเรื่อง เวลาที่ใช้สอนเป็นคาบหรือเป็นชั่วโมง รวมถึงความคิดรวบยอดหรือสาระสำคัญ และส่วนที่กำหนดเป็นตาราง ได้แก่ จุดประสงค์นำทาง กิจกรรมการเรียนการสอน สื่อการเรียนการสอน การวัดและการประเมินผล และข้อเสนอแนะ

หลักการทำแผนจัดการเรียนรู้

1. ศึกษาหลักสูตร คู่มือครู หรือเอกสารอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง
2. ความมุ่งหมายของกลุ่มสาระที่สอน ต้องให้ครอบคลุมจุดมุ่งหมายการศึกษา ทั้ง 3 ด้าน ได้แก่ ความรู้ เจตคติ และทักษะ
3. กำหนดขอบเขตของเนื้อหาให้ชัดเจน
4. ทำความเข้าใจเนื้อหาวิชาที่จะสอน
5. พิจารณาเลือกวิธีสอนที่เหมาะสมกับเนื้อหา วัย วุฒิภาวะของผู้เรียน และควรให้เกิดประโยชน์สูงสุดสำหรับที่จะสอน
6. เลือกสื่อการเรียนการสอนให้เหมาะสมกับวิธีสอน
7. กำหนดกิจกรรมการเรียนรู้ที่หลากหลายและต่อเนื่อง
8. ดำเนินการวัดและประเมินผลทุกครั้งที่กำหนดการสอน ด้วยวิธีต่าง ๆ ที่สอดคล้องกับจุดประสงค์ที่กำหนดไว้

ขั้นตอนการออกแบบหรือเขียนแผนจัดการเรียนรู้

1. ศึกษาแผนการสอนแม่บทและปรับแผนการสอน โดยแบ่งหัวข้อของเนื้อหาให้ย่อยลงไป
2. ศึกษาความคิดรวบยอดทั้งหมดของบทหรือเรื่องนั้น ๆ ให้เข้าใจ
3. ศึกษาจุดประสงค์ และมาตรฐานการเรียนรู้ทั้งหลายของสาระการเรียนรู้นั้น
4. ศึกษาเนื้อหาและรายละเอียดว่ามีความสอดคล้องกับสาระในจุดประสงค์ข้อใด และความคิดรวบยอดข้อใด
5. ศึกษากิจกรรมการเรียนรู้ทั้งหมดที่จะนำมาใช้ในการออกแบบ
6. ศึกษาการวัดผลและการประเมินผลแต่ละครั้งที่สอนว่าใช้วิธีการอย่างไร

รายละเอียดองค์ประกอบการออกแบบหรือเขียนแผนจัดการเรียนรู้

1. สาระสำคัญหรือสาระการเรียนรู้ เป็นความคิดรวบยอดของเนื้อหาซึ่งสรุปให้เห็นภาพรวมของเนื้อหาทั้งหมด 
2. จุดประสงค์การเรียนรู้ เป็นข้อความที่ระบุถึงผลที่คาดหวังหรือจุดมุ่งหมายที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนเมื่อผ่านกิจกรรมการเรียนรู้ หรือเมื่อเรียนจบตามแผนการสอนนั้น ๆ แบ่งเป็น
- จุดประสงค์ทั่วไป หรือ “จุดประสงค์ปลายทาง” หมายถึง จุดประสงค์การเรียนที่ต้องการให้เกิดขึ้น เมื่อการเรียนการสอนเรื่องนั้น ๆ เสร็จสิ้นลง โดยเป็นการกำหนดแบบกว้าง ๆ ไม่ได้เน้นเฉพาะหรือเจาะจงพฤติกรรม
- จุดประสงค์เฉพาะ หรือ “จุดประสงค์นำทาง” หมายถึง จุดประสงค์การเรียนการสอนในรูปของพฤติกรรมที่ต้องการให้เกิดขึ้น หลังจากที่ผู้เรียนได้ศึกษาเนื้อหาในบทเรียนแล้ว ซึ่งเป็นพฤติกรรมที่สังเกตและวัดได้
3. เนื้อหา เป็นรายละเอียดของเนื้อหาหรือประเด็นหัวข้อที่เกี่ยวข้องกับเนื้อหาที่จะนำมาใช้ในการสอน ซึ่งจะต้องวิเคราะห์เนื้อหาสาระการเรียนรู้ให้สอดคล้องกับหลักสูตรและเหมาะสมกับการเรียนรู้ของผู้เรียน ระดับชั้นและเวลาที่ใช้ในการเรียนรู้
4. กิจกรรมการเรียนรู้ เป็นการกำหนดขั้นตอนในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน โดยต้องออกแบบกิจกรรมให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ตามจุดประสงค์หรือมาตรฐานการเรียนรู้ที่กำหนดไว้และเกิดความเข้าใจเกี่ยวกับความคิดรวบยอดในแผนการจัดการเรียนรู้นั้น ๆ เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญและมีกิจกรรมการเรียนรู้ที่หลากหลายเพื่อตอบสนองความแตกต่างระหว่างบุคคล ประกอบด้วย 3 ขั้นตอนหลัก ได้แก่
- ขั้นนำเข้าสู่บทเรียน เป็นการเขียนระบุกิจกรรมที่นำมาใช้เพื่อกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดความสนใจเรื่องที่จะเรียน โดยกิจกรรมนั้นต้องน่าสนใจ และสามารถดึงดูดความสนใจของผู้เรียนได้ หรือสามารถเชื่อมโยงกับบทเรียน ซึ่งอาจใช้ช่วงเวลาสั้น ๆ  ในการนำเข้าสู่บทเรียน
- ขั้นกิจกรรมการเรียนรู้ เป็นการเขียนรายละเอียดของกิจกรรมแต่ละขั้นตอนของวิธีสอน ซึ่งมีได้หลายวิธี แต่ละวิธีมีขั้นตอนและรายละเอียดที่แตกต่างกัน กิจกรรมต้องเน้นให้ผู้เรียนเป็นศูนย์กลางในการเรียนรู้ และได้ลงมือปฏิบัติ ตลอดจนใช้ทักษะการคิดวิเคราะห์และแก้ปัญหา ผู้สอนจะมีบทบาทเป็นเพียงผู้ให้คำแนะนำและอำนวยความสะดวกในการเรียนรู้ให้กับผู้เรียน
- ขั้นสรุปบทเรียน เป็นการระบุกิจกรรมที่ให้ผู้เรียนได้สรุป ทบทวนความเข้าใจในบทเรียน โดยอาจจะเป็นการใช้คำถามเพื่อทบทวนถึงสิ่งที่ได้เรียนรู้ หรือให้ผู้เรียนทำแบบฝึกหัด-แบบทดสอบ
5. สื่อการเรียนรู้และแหล่งการเรียนรู้ เป็นการระบุถึงสื่อและแหล่งทรัพยากรที่จะนำมาใช้ในการจัดการเรียนรู้ โดยต้องเลือกใช้สื่อที่สามารถกระตุ้นและส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้เรียนได้เป็นอย่างดี มีความน่าสนใจ หลากหลาย ทันสมัย เช่น ของจริง ของจำลอง รูปภาพ สถานที่ แหล่งการเรียนรู้หรือสื่อเทคโนโลยีต่างๆ
6. การวัดผลและประเมินผล เป็นการระบุวิธีตรวจสอบการเรียนของผู้เรียนว่าเป็นไปตามจุดประสงค์การเรียนรู้หรือไม่ โดยต้องเลือกใช้วิธีการให้เหมาะสมกับเนื้อหาสาระ ความพร้อม วุฒิภาวะ ระดับอายุ และความสามารถของผู้เรียน โดยคำนึงถึงความสัมพันธ์และตรงตามจุดประสงค์การเรียนรู้ที่กำหนดไว้ ซึ่งอาจแยกเป็นก่อนสอน ระหว่างสอนและหลังสอน
7. กิจกรรมเสนอแนะ เป็นรายการบันทึกกิจกรรมการสอนของผู้จัดทำแผนการสอนหรือผู้ใช้แผนการสอน โดยเป็นการให้ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับกิจกรรมภายหลังจากที่ได้ปฏิบัติการสอนไปแล้วว่าเป็นไปตามแผนที่ออกแบบไว้ อย่างไร ควรปรับลดหรือเพิ่มเวลาตรงส่วนไหน เป็นต้น
8. ข้อเสนอแนะของผู้บังคับบัญชา เป็นรายการสำหรับบันทึกข้อเสนอแนะของผู้บังคับบัญชาหลังตรวจแผนการสอน
9. บันทึกการสอน เป็นการบันทึกของผู้สอนหลังจากนำแผนไปใช้แล้ว เพื่อเป็นการปรับปรุงและใช้ในครั้งต่อไป มี 3 หัวข้อ คือ
  9.1 ผลการเรียน เป็นการบันทึกผลการเรียนด้านสุขภาพและปริมาณทั้ง 3 ด้าน คือด้านพุทธิพิสัย จิตพิสัย และทักษะพิสัย
   9.2 ปัญหาและอุปสรรค เป็นการบันทึกปัญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้นในขณะสอน ก่อนสอน และหลังทำการสอน
  9.3 ข้อเสนอแนะ/แนวทางแก้ไข เป็นการบันทึกข้อเสนอแนะอื่นๆ เพื่อแก้ไขปรับปรุงการเรียนการสอนครั้งต่อไป

แนวทางการเขียนจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม

จุดประสงค์เชิงพฤติกรรมเป็นจุดประสงค์ที่สามารถสังเกตและวัดได้เมื่อผู้เรียนศึกษาหรือเรียนเรื่องนั้นแล้วเกิดการเรียนรู้และมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม โดยเกณฑ์สำหรับการประเมินผลการเรียนรู้ของผู้เรียน ประกอบด้วย
1. ด้านความรู้ (K : Knowledge) 
2. ด้านทักษะกระบวนการ (P : Process)
3. ด้านเจตคติหรือคุณลักษณะอันพึงประสงค์ (A : Attitude/Attribute)

ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการเขียนจุดประสงค์การเรียนรู้

ส่วนประกอบของโครงสร้างในการเขียนจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม
โครงสร้างประโยคในการเขียนจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม ประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก ได้แก่
ส่วนที่ 1 สถานการณ์หรือเงื่อนไข เช่น เมื่อจบบทเรียนแล้ว หรือ เมื่อกำหนดให้
ส่วนที่ 2 พฤติกรรมที่คาดหวัง เช่น สามารถอ่าน  สามารถเขียน  สามารถแก้โจทย์ปัญหา 
และส่วนที่ 3 เกณฑ์ที่ใช้ในการตัดสิน ประกอบด้วย
  1) เกณฑ์อย่างง่าย ซึ่งมักจะระบุเป็นคำว่าได้ต่อจากพฤติกรรม เช่น ทำได้ บอกได้ เขียนได้
  2) เกณฑ์เชิงปริมาณ ซึ่งระบุเป็น ร้อยละ จำนวน หรือปริมาณ เช่น ได้อย่างน้อย 3 ชนิด  หรือได้ทุกรายการ
  3) เกณฑ์เชิงคุณภาพ ซึ่งระบุเป็น ระดับคุณภาพ เช่น ได้อย่างถูกต้อง ได้อย่างสวยงาม
  4) เกณฑ์ที่กำหนดเวลา ซึ่งระบุเป็นเวลาที่ต้องทำให้สำเร็จ เช่น  ได้ทันที หรือภายในเวลา 3 นาที เป็นต้น

ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการเขียนแผนการจัดการเรียนรู้

แผนการจัดการเรียนรู้ที่ดีควรมีลักษณะดังนี้
1. มีความละเอียด ชัดเจน มีหัวข้อและส่วนประกอบต่าง ๆ ครอบคลุมตามศาสตร์ของการสอน โดยสามารถตอบคำถามต่อไปนี้
- สอนอะไร (หน่วย หัวเรื่อง ความคิดรวบยอดหรือสาระสำคัญ)
- เพื่อจุดประสงค์อะไร (เน้นจุดประสงค์พฤติกรรม และควรมีให้ครบทั้ง K-P-A)
- สอนด้วยสาระใด (เนื้อหาสาระ) และใช้วิธีการใดในการสอน
- ใช้อะไรเป็นสื่อประกอบการสอน และประเมินผลอย่างไร
2. ส่วนประกอบของแผนสอดคล้องสัมพันธ์เชื่อมโยงกัน เช่น
- จุดประสงค์ครอบคลุมเนื้อหาสาระและเน้นการพัฒนาผู้เรียนด้านความรู้ ทักษะ และเจตคติหรือคุณลักษณะที่ดีงาม
- กระบวนการจัดการเรียนรู้สอดคล้องกับจุดประสงค์ เนื้อหา
- สื่อและแหล่งเรียนรู้สอดคล้องกับกิจกรรมการเรียนรู้
- การวัดและประเมินผลสอดคล้องกับจุดประสงค์
3. แผนการสอนสามารถนำไปปฏิบัติใช้ได้จริง